Leestijd: 10 minuten

Wat betekent het om mens te zijn? Meestal vergelijken we onszelf met dieren en de manieren waarop we van hen verschillen, zou ons dan menselijk maken. We gaan onderzoeken waar die verschillen zich bevinden en uitzoeken of we kunnen bepalen wat er nodig is – en wat het betekent – om ons volledige menselijke potentieel te vinden en te leven.

Om een beeld te schetsen van de verschillen tussen dieren en mensen gaan we Joseph Campbell’s interpretatie van het Indiase chakra-systeem als leidraad gebruiken.[1] Elke chakra vertegenwoordigt daarin een fase in de menselijke ontwikkeling en het uitgangspunt is dat ze geactiveerd moeten worden om door te kunnen gaan naar de volgende fase. Dat ontwaken veronderstelt inspanning en een methode om dit te doen is Kundalini Yoga.[2]

Kundalini betekent ‘de opgerolde’, wat verwijst naar een opgerolde slang die in de onderste van de zeven chakra’s slaapt. Maar zolang de slang slaapt, blijven de andere zes chakra’s inactief. Dus als iemand geen inspanning steekt in het ontwaken van de slang, kan ongeacht de leeftijd iemand vast blijven zitten in de ontwikkeling van een peuter, wat duidelijk wordt als we met het eerste chakra van start gaan.

1. Muladhara Chakra – De Eet, Slaap en Poepfase (peuter fase)

Zolang de slang nog aan de basis van de wervelkolom (perineum) slaapt, wordt de persoon gekenmerkt door geestelijke onverschilligheid. Hij is gefascineerd door de buitenwereld en is net als een peuter slechts geïnteresseerd in het bevredigen van zijn biologische behoeften en driften. Veel volwassenen zitten nog in deze fase, wat logisch is vanuit het Indiase perspectief, waar ieder mens zich in een ander stadium van ontwikkeling bevindt en geleidelijk naar moksha toe beweegt. We moeten allemaal onderaan beginnen.

2. Svadhisthana Chakra – De Seks Fase (tiener fase)

Wanneer de ontwaakte slang omhoog kruipt en deze chakra opent, bestaat het hele leven voor deze persoon uit seks. Ze is dan van een volkomen Freudiaanse psychologie, want hij was er zeker van dat de seksuele drang de belangrijkste drijfveer was voor menselijk handelen. De naam ‘Svadhisthana’ betekent ‘haar favoriete verblijfplek’, wat natuurlijk ook de zijne is.

3. Manipura Chakra – De Macht en Rijkdom Fase (jong volwassene fase)

De naam Manipura betekent ‘stad van het schitterende juweel’. Deze chakra ligt achter de navel en bij het ontwaken ervan wordt de persoon vooral geïnteresseerd in het verkrijgen van macht en consumptie. Anderen dienen overwonnen te worden en gedwongen om zich aan zijn wensen te houden en alles dient in zijn eigen substantie te veranderen – meestal onder het mom van: doe wat ik zeg, doe niet wat ik doe.

Tot aan de derde fase kan worden gezegd dat zowel mensen als dieren er doorheen gaan. Pas vanaf de vierde chakra zien we specifiek menselijke doelen en drijfveren ontstaan.[3] Volgens de Indiase opvatting wordt pas vanaf deze fase adequaat verwezen naar mythologische en religieuze symbolen, de beeldvorming van kunst en de vragen van filosofie, omdat die hier tot volle betekenis komen.

4. Anahata Chakra – De Mythologische, Religieuze, Kunst & Filosofie fase (midlife fase)

De naam ‘Anahata’ betekent ‘niet geraakt’ en verwijst naar ‘het geluid dat niet wordt gemaakt door twee dingen die elkaar raken’. Elk geluid dat we horen wordt gemaakt door ten minste twee dingen die elkaar raken. Mijn vingers tikken op een toetsenbord en dat maakt geluid. Spraak wordt geproduceerd door lucht die tegen stembanden aan vliegt. De voor de hand liggende vraag is dan natuurlijk: wat is het geluid dat niet op die manier wordt gemaakt?

Voordat we die vraag beantwoorden, moeten we begrijpen dat deze fase meestal begint wanneer we de vergankelijkheid van al het materiële leven (van de vorige fasen) beseffen. Ons werd beloofd dat voedsel, seks, kennis, macht en rijkdom eeuwigdurende voldoening, vervulling en geluk zouden geven, maar dat bleek een broodje aap verhaal. Normaliter zijn dat de momenten waarop vragen over de zin van het leven en ons bestaan, diep van binnen beginnen op te borrelen en die hebben de neiging zich in ons brein te verankeren totdat een bevredigend antwoord is gevonden. Mythen, religieuze verhalen en alle vormen van kunst en filosofie zijn ontstaan uit deze onverzadigbare dorst om erachter te komen waar het uiteindelijk allemaal om draait.

Terugkomend op de vraag, beschrijft Campbell: “Het antwoord is dat het geluid dat niet wordt gemaakt door twee dingen die elkaar raken, dat van de oorspronkelijke oer-energie is waarvan het universum zelf een manifestatie is.”[4] Om die oorspronkelijke oer-energie te kennen is mentaal-spirituele capaciteit vereist, een gevoeligheid die onze zintuigen te boven gaat. Want hoewel die oer-energie overal is en jij en ik er manifestaties van zijn, kunnen wij het niet rechtstreeks waarnemen. Daarom is de functie van alle mythologie, religie, kunst en filosofie, om naar die oorspronkelijke oer-energie te wijzen en middelen te verschaffen om haar waar te nemen. Dat is precies wat we nodig hebben om onze onverzadigbare dorst te lessen en tegelijkertijd vrede en vreugde te vinden.

Vragen over de zin van het leven komen echter niet opborrelen bij hen die nog steeds in een van de eerste drie fasen verblijven. Voor de puur praktische kerel die zichzelf realistisch noemt, zijn alleen de eigenschappen die tot de eerste drie chakra’s behoren van belang. Mythologie, religie, kunst en filosofie zeggen hem niets. In het traject van de menselijke ontwikkeling zit hij vastgeroest en gevangen omdat hij gehypnotiseerd is door alle dingen en gebeurtenissen waaraan hij zich vastklampt, maar die door hun materialistische aard nooit blijvend zijn. Daarom moet hij elke dag obsessief en dwangmatig zijn macht en rijkdom behouden of uitbreiden, nieuwe amoureuze overwinningen boeken, of zijn buik vullen met allerlei delicatessen. Handhaven van de status quo wordt beschouwd als het hoogtepunt van het leven terwijl hij zich niet beseft dat de aard van het leven continue verandering is. Daarmee trekt hij zijn eigengemaakte strop steeds strakker om zijn nek.

Het is heel natuurlijk dat het verwerven van materiële bezittingen de belangrijkste eigenschap is van de eerste drie fasen. Het is net zo natuurlijk om te ontdekken dat alles verandert en niets blijvend is, wat we herkennen en ervaren zodra al onze bezittingen uiteindelijk afbreken, sterven, verdwijnen of ons niet meer de voldoening geven wat ze ooit deden. Wat voorheen voor zingeving zorgde, doet dat na verloop van tijd niet meer. Dan moeten we zingeving ergens anders vinden, want wij hebben zingeving net zo hard nodig als een oceaan water nodig heeft.

En dus ontwikkelen we verhalen, beelden en geluiden om de grote levensvragen te verklaren. De menselijke verbeelding is een verbazingwekkend fenomeen waaruit kunst, muziek, dans, mythen en sagen, religies, en filosofieën, alsook architectuur en gezondheidszorg zijn ontstaan. Zodra wij echter ideeën opdoen waar wij ons erg comfortabel bij voelen, hebben we de neiging om ons op dezelfde manier daaraan vast te klampen als we eerder deden aan materiële zaken. Daardoor creëren we wederom een immer strakker zittende strop om onze nek, want ook spirituele ‘bezittingen’ worden na verloop van tijd saai en muf. Daarom kan worden gezegd dat het vinden en leven van ons volledige menselijke potentieel, zit in de kunst om onszelf te bevrijden van onze zelfgemaakte strop die wordt gecreëerd door onze neiging om vast te klampen, ons onvermogen en onze weigering om los te laten.

5. De Vishudda Chakra – De Zuiveringsfase (pensioen fase)

Als Dante en Vergilius de berg van het vagevuur beklimmen in ‘De Goddelijke Komedie’, moet Dante gezuiverd worden van zijn vastklampen aan de zeven hoofdzonden.[5] Dus zodra de slang dit chakra bereikt en activeert, laat het individu kunst, religie, filosofie en zelfs het denken achter zich. Dat wil zeggen, hij geniet ervan als hij het tegenkomt, maar houdt er niet aan vast omdat hij nu uit ervaring weet dat zijn neiging tot vastklampen hem zijn hele leven gevangen heeft gehouden en niet in staat om te bewegen.

Die ervaring wordt opgedaan door middel van zelfonderzoek. Door het eigen lichaam en geest[6] te bestuderen wordt de vergankelijkheid van het leven duidelijk, terwijl tegelijkertijd het besef ontstaat dat wij een groot deel van die vergankelijkheid zijn. Denk bijvoorbeeld maar eens aan een banaan.

Vlak voordat we het opeten, noemen we een banaan ‘banaan’. Zodra de banaan door het spijsverteringssysteem is verwerkt, is het een deel van ons geworden, dus heet het nu ‘[vul hier je naam in]’. Die delen van de banaan die door het spijsverteringssysteem werden afgewezen, zullen als uitwerpselen worden uitgescheiden en zodra dat is gebeurd, wordt wat eerst banaan werd genoemd en daarna [jouw naam], nu ‘poep’ genoemd. Dit kan worden toegepast op eten, drinken, ademen en uitscheiden: we nemen voortdurend van de buitenwereld en geven er aan terug; net zoals de buitenwereld van ons neemt en aan ons teruggeeft.

Bovendien beginnen we door het verouderingsproces te voelen dat we niet zo onoverwinnelijk zijn als we dachten toen we nog twintig waren en waarschijnlijk verandert onze smaak in muziek, kunst en eten bijvoorbeeld ook. Tot halverwege mijn dertiger jaren ging ik graag naar grote rockconcerten, maar nu geniet ik veel meer van de intimiteit van kleine podia waardoor zowel publiek als artiest van dichtbij kunnen worden ervaren. Hoe sterker echter onze neiging tot vastklampen, hoe angstiger het kan zijn om te ontdekken dat al onze geloven en overtuigingen slechts drijfzand blijken.

Maar als de moed er is om in het onbekende te stappen, wordt het adagium dat waar één deur sluit, er drie nieuwe opengaan, zichtbaar en opwindend. Tot voor kort niet voor te stellen mogelijkheden komen plotseling binnen handbereik en een nieuwe energiebron openbaart zich waarvan we niet eens wisten dat ‘ie bestond. Het is alsof we de inspanning van continue maar tegen de stroomrichting van een rivier in te zwemmen opgeven en ons omdraaien. Dan voelen we plotseling de enorme kracht van de rivier in onze rug en bewegen we moeiteloos met de stroomrichting mee. Willen we echter inderdaad die ommekeer maken, dan dienen we onze oude manieren van doen achter ons te laten.

6. Ajna Chakra – De Autoriteit en Controle Fase (hoge leeftijdsfase)

Het grappige is dat wanneer we dat doen, waarmee we de slang de zesde chakra laten activeren die vervolgens het mystieke naar binnen gekeerde oog tussen de wenkbrauwen volledig opent, men plotseling de volle kracht ervaart van de oer-energie waarvan alles en iedereen een manifestatie is. Met andere woorden, wanneer het derde oog zich opent, beseffen we plotseling waar het leven om draait.

Het gaat niet om spullen. Het gaat niet om productie, macht, welvaart of rijkdom, want zelfs deze zijn slechts vergankelijke manifestaties van de oer-energie. Nee, wat wordt gerealiseerd is dat jij de oer-energie bent. Je bent geen deel van het universum, JIJ BENT het universum, jij bent dat. Op dit moment leven we in de vorm van een mens, maar wat waren we voor onze conceptie? Waarin veranderen we na de dood? Wat de antwoorden op deze vragen ook zijn, het huidige menselijk lichaam is een veranderend fenomeen, dat van de ene staat in de andere verandert, zoals alles continue verandert. Wat onveranderlijk blijft is de oer-energie waardoor alle veranderingen van het leven kunnen plaatsvinden. Die is als een filmdoek waarop films worden geprojecteerd; het blijvende is voorwaardelijk zodat het veranderlijke zich voortdurend kan afspelen.

Bij dit besef valt alle angst weg als zweet dat onder een sterke douche wordt weggespoeld. Wij zijn een opening waardoor het universum naar zichzelf kijkt, wij zijn het hele proces en spelen het nu als een mens. Er is echter nog een barrière die ons ervan weerhoudt om als volledig vrij mens door het leven te gaan.

7. Sahasrara Chakra – De Onsterfelijke Fase (dood fase)[7]

Hoewel het openen van het derde oog angst liet wegspoelen en ons de schoonheid van de oer-energie deed aanschouwen, is er nog steeds een glazen muur die dat onderscheidt van jou; de alles leidende regisseur van de slechts volgende acteur. Daarom gaan velen heel gelukkig door het leven, wetende dat ze gewoon heen en weer worden geslingerd als een kurk in een snelstromende bergbeek. Dit is echter een soort passieve benadering van het leven, terwijl de functie van spirituele ontwikkeling juist een zeer vitale en actieve houding veronderstelt.

Bewegen we de slang omhoog naar de kruin van het hoofd waar het de zevende chakra activeert, wordt de glazen muur verwijderd en daarmee het onderscheid tussen jou en dat, het innerlijke oog en zijn object. Spiritueel betekent dit dat we zijn opgelost in de oer-energie als een druppel in de oceaan. Maar wat betekent dat als het gaat om het leven van ons volledige potentieel?

Het activeren van de kruinchakra betekent het einde van vastklampen. We ervaren nu de staat van droomloze diepe slaap terwijl we wakker zijn en zijn volledig bevrijd van het obsessieve vasthouden aan meningen, ouders, nakomelingen, spullen, ideeën, wat dan ook. Dat betekent praktisch gesproken dat je eindelijk alle beschikbare energie kan steken in het ontdekken van de talenten van jouw specifieke organisme. Welke talenten en aanleg sluimeren in dit lichaam-geest organisme dat er naarstig om vraagt zich te ontwikkelen en waardoor je het meest zinvolle leven kunt leiden dat je je maar kunt voorstellen? Door deze zogenaamde staat van non-dualiteit te bereiken, is er eindelijk ruimte om jouw menselijk potentieel te vinden en het ten volle te leven.

De meeste slangen bereiken de kruinchakra echter nooit en daarom ontdekken de meesten van ons pas waar het leven om gaat op het moment van overlijden, of helemaal niet.[8] Daarom slagen slechts zo weinigen er in hun volle potentieel te ontdekken en ontwikkelen, want de meesten blijven vastgeroest zitten in banen, relaties en andere levensomstandigheden die ze heimelijk of openlijk haten. Het spreekt vanzelf dat neuroses, depressie, burn-out en andere vernietigende ziektebeelden ons dan met open armen ontvangen.

Het spirituele pad is specifiek ontworpen om de staat van totale individuele vrijheid te bereiken lang voordat het lichaam sterft. Zo wordt ruimte geboden om uit te vinden wie we werkelijk zijn en waartoe we volledig in staat zijn. Dat is wat wordt bedoeld met de zin: sterven voordat je sterft, wat uiteindelijk immense vreugde geeft, want wat is er leuker dan jouw specifieke talenten te ontdekken en ze ten volle te ontwikkelen?

Ten slotte sluiten we af met een quote van Alan Watts die deze blogpost daarmee tot een mooie conclusie brengt:

“Als je jezelf op de juiste manier ziet, ben je net zo’n buitengewoon natuurverschijnsel als bomen, wolken, de patronen in stromend water, het flikkeren van vuur, de rangschikking van de sterren en de vorm van een sterrenstelsel. Iedereen is zo en er is niets mis met jou.”

Liefs en vrolijke groetjes,
Erik Stout

[1] Joseph Campbell (1972). Myths To Live By (hoofdstuk 6).

[2] ibid.

[3] Natuurlijk is deze generalisatie gemaakt voor narratieve doeleinden, want bij het observeren van eigenschappen zoals intelligentie en empathie bijvoorbeeld bij dolfijnen, olifanten en primaten, is het onmogelijk om een harde grens te trekken tussen dieren en mensen in termen van mentale of spirituele ontwikkeling.

[4] ibid. (De oorspronkelijke oer-energie waarnaar wordt verwezen, staat bekend onder vele namen, zoals God, Allah, Jahweh, Brahman, Zelf, Bewustzijn, Tao, Leegte – al naar gelang de religie of filosofie waartoe de naam behoort.)

[5] Te weten: hebzucht, woede, afgunst, luiheid, gulzigheid, trots en lust.

[6] Alle grote religies hebben manieren bedacht voor zelfonderzoek; de oosterse openlijk, de westerse heimelijk in hun esoterie en via de mystici. Bovendien werd de psychoanalyse, zoals die bijvoorbeeld door Erich Fromm werd beoefend, vooral een instrument om zichzelf te leren kennen en te begrijpen.

[7] Campbell noemt deze fase ‘de duizend rozenbladeren’. Ik heb het omgedoopt tot ‘onsterfelijk’ vanwege de passende aard voor dit artikel.

[8] Wat heel duidelijk te zien is wanneer op het gezicht van een onlangs overledene volledige verrassing staat afgedrukt.